Ik was een figurant in David Lynch’ raarste film

Zoals ik het me herinner was het iets na twaalven toen mijn baas het telefoontje kreeg.

Hij liep de montagekamer binnen van Video Monitoring Service, een bedrijf dat 24/7 tv en radio opnam. Die opnames werden gebruikt voor het opstellen van "educatieve compilaties" voor filmstudio's die nieuwsgierig waren naar wat hun sterren bij Oprah en andere late night shows zeiden. Hij vroeg of iemand die avond vrij was, want een vriend van hem was met een film bezig en ze hadden een figurant nodig. Het betaalde 60 dollar voor een paar uur werk. Ik zei dat ik het wel kon doen.

De scène werd gedraaid in een verlaten gebouw in het toen vrijwel uitgestorven centrum van LA. Op de begane grond was een bar, hoewel het niet duidelijk was of die echt was of gewoon voor de set was gebouwd. Er waren ongeveer tien figuranten, verspreid over de set. Er was neonverlichting, een mini-stroboscoop en een crew van drie of vier man. Tijdens de scène zat ik op de achtergrond aan een tafel met een meisje en deed alsof ik een gesprek had met haar, zoals de assistent-regisseur ons opdroeg. "Maak zo goed als geen geluid" zei hij.

"Actie!" riep de regisseur, David Lynch.

Met die verfomfaaide kuif en een sigaret tussen zijn vingers of lippen, gleed Lynch over de set met zijn digitale camera, voornamelijk gericht op een oudere Poolse man, die duidelijk de focus van de scène was. De acteur sprak met een vrouw op wie de camera nooit gericht was, ze was waarschijnlijk iemands stand-in.

Tussen takes door gaf Lynch een paar vage aanmerkingen aan een forse kale man in de buurt, die ze toen vertaalde voor de acteur. Mijn scènepartner en ik zaten te ver om te horen wat de opmerkingen waren maar toen er weer 'Actie!' werd geroepen, sperde de Poolse man zijn ogen wijd open en raakte hij in een trance en begon een vurige bezwering te spuug-fluisteren terwijl zijn worstvingers een soort oude spreuk in de lucht tekende, gericht op de vrouw die tegenover hem zat.

"Cut", zei Lynch en deze keer sloeg hij de diensten van de vertaler over. "Je wilt haar niet de bar uit jagen", zei hij met zijn hoge, lijzige stem. "Als je je zo gedraagt, rent ze direct weg. Even een beetje dimmen." Het is raar om de regisseur van Eraserhead dat te horen zeggen.

Na een tiental shots – je zou het geen "takes" kunnen noemen, want iedere had een andere setup – was de avond klaar en gingen we allemaal naar huis. In totaal hadden we in de loods ongeveer drie uur Lynch aan het werk gezien.

Een kleine seconde van mijn 'optreden' van die avond is te zien op ongeveer twee derde van Lynch' laatste speelfilm, Inland Empire. Hij kwam uit in september 2006 en is zijn laatste project (naast een paar muziekvideo's en een handvol reclames) achter de camera tot zijn aankomende nieuwe seizoen van Twin Peaks. Het is een ondergewaardeerde, perfecte clusterfuck.

Het verhaal – maak je geen zorgen om spoilers, het valt niet te spoilen – kan worden opgesomd in de dubbelzinnige samenvatting van vier woorden die Lynch in interviews sprak: "vrouw in de problemen".

Die vrouw wordt gespeeld door Laura Dern, die in bijna elke scène zit (de stand-in die avond van mijn opnames was waarschijnlijk voor haar), geeft een uitzonderlijk optreden dat je laat begrijpen waarom Lynch de noodzaak voelde om Oscar-publiciteit voor haar te genereren door een lange periode op Hollywood Boulevard rond te hangen met een koe. Dern beweegt zich door de rariteiten van de film tussen een excentrieke groep acteurs – Jeremy Irons, Justin Theroux, Mary Steenburgen, William H. Macy, Harry Dean Stanton en Julia Ormond. Zelfs Terry Crews verschijnt even. Een totaal afgescheiden groep scènes vindt plaats in Polen. Er zit iets in over "het langstlopende hoorspel in de geschiedenis;" Oh, en een sitcom waarin drie mensen konijnkostuums dragen (Scott Coffey, Laura Elena Harring en Naomi Watts) en zonder enige emotie een dialoog hebben met op de achtergrond een overdreven en onregelmatige lachband.

Het is het soort film dat alleen de moeite waard is als je hem een dag of twee op je in laat werken. Het soort film waar je van houdt, maar die je tegelijkertijd niet aan bekenden aan kan raden.

Als vervolg op zijn door bijna iedereen aanbeden Mulholland Drive, is de film vrijwel niet-bestaand sinds-ie uitkwam. Hij wordt niet gestreamd, behalve wanneer hij eens in de zoveel tijd illegaal op YouTube opduikt, dus voor sommigen zou hij net zo goed niet kunnen bestaan. Hij is meer dan drie uur lang, begrijpelijkerwijs een afknapper voor velen. En ondanks Lynch' andere films, is hij niet bepaald prettig om te bekijken, gezien het hele ding op standard definition digital video is geschoten. Maar dat formaat is de reden dat het zo'n interessant experiment is en meer aandacht verdiend.

Ik was die nacht niet nodig als figurant op zo'n korte termijn omdat een productieassistent een steekje had laten vallen. Het was onderdeel van het creatieve proces. In plaats van een script te schrijven, een storyboard te maken, investeerders te regelen, audities voor de cast te houden en contracten te tekenen, schoot Lynch Inland Empire in principe gewoon heel veel met zijn nieuwe speeltje – de SONY PD-150 camera, een consumentencamera die je tegenwoordig voor zo'n 350 dollar kunt kopen – en zag gaandeweg wel hoe het liep. "Ik ga nooit meer terug naar film", vertelde Lynch een publiek in het San Rafael Film Center in 2007. "Film is een prachtig medium, zo mooi, maar het is een dinosaurus. Het is zwaar. Het is traag. Het trekt aan je. Watermerken. Kleuren matchen niet met de afdrukken."

Ongehinderd door dat moeilijke proces deed Lynch wat hij doet: hij mediteerde, dronk koffie en bedacht beelden en scènes die hij goed vond. Dan belde hij de producer om de troepen op te trommelen (en verzamelde figuranten als dat nodig was) en schoot wat er maar in hem opkwam. Zoals hij het in een interview met Parallex View in 2011 vertelde:

Hij deed dit twee jaar lang op en af voordat hij ging kijken naar de verzameling stukjes die hij had gemaakt. Hij vond een schijn van een verhaal, schreef en schoot bindweefsel om de gaten in te vullen en monteerde de definitieve versie. Deze methode leidde, zoals je zou verwachten, tot wat rare momenten op de set.

Masuimi Max, het model/actrice dat heel kort aan het eind te zien is, kreeg op woensdag een telefoontje voor een, om op vrijdag te schieten. "Ik dacht: 'Hell yeah, het is David Lynch, het maakt me niet uit wat je me laat doen", vertelt Max me aan de telefoon. Lynch vroeg haar of ze meisjes met één been kende en of ze een aap had. "Ik dacht: 'Shit, is dit doorslaggevend voor of ik de rol krijg?"

Dat bleek niet zo te zijn. Ze vonden een aap, waarover Max me vertelde dat-ie voor flinke problemen zorgde op de set. "Als [David] 'actie' riep, hadden ze een stroboscoop en heel veel mensen die heel snel dansten en de aap schrok daarvan. De aap werd dan gek en begon me in mijn gezicht te slaan en probeerde mijn pruik af te trekken. Ze stopten de scène en zeiden: "je moet hem Jelly Beans voeren." Ik zei: "Ik denk dat hij bang is." Een van de vrouwen zei "haal de andere aap!" En ik dacht: "oh, nee." Maar de tweede aap was oké zolang ik hem Jelly Beans bleef geven.

Het eindresultaat van dit proces is iets dat meer Lynchiaans lijkt , wat dat dan ook betekent, dan zijn andere producties. In feite is het misschien een van enige keren dat Lynch echt Lynch kon zijn.

Hij begon zijn carrière als schilder, iets dat hij probeerde te gebruiken in zijn eerste shorts, eerst via stop-motion, daarna in gedetailleerde, moeizaam samengestelde shots van zijn films. De tv-programma's en films gingen door het standaard studioproces – dus veel dingen herschrijven en uitleg over wat waar hoort. Maar dat proces opende zich tijdens zijn voorgaande film, Mulholland Drive, dat een quasi-improvisatie gevoel in zijn laatste versie had. Het was oorspronkelijk geschoten als tv-pilot voor ABC, voordat beide partijen bedachten dat het niet zo geschikt voor tv was. Lynch kreeg het Franse productiebedrijf StudioCanal zover om zeven miljoen dollar te investeren om de gaten in te vullen en er een film van te maken.

Het is niet moeilijk om een direct verband te ontdekken tussen die vreemde manier van beelden verzamelen en Inland Empire; het voelt als de logische volgende stap. En door emotionele expressie zwaarder te laten wegen dan het verhaal – met behulp van zijn vertrouwde digitale camera – stuitte Lynch op iets werkelijk unieks. Ik had het geluk dat van dichtbij te zien, toekijkend terwijl ik zachtjes met mijn medefigurant fluisterde.