Hoe de coronacrisis in India iedereens geestelijke gezondheid verwoest

Begin mei was de 31-jarige Sushma, die in Mumbai bij drie gezinnen als huishoudhulp werkt, nogal laat op één van haar adressen. Ze had ’s nachts geen oog dichtgedaan. Ze lag naast haar snurkende schoonmoeder en bleef maar woelen en draaien, omdat ze dacht aan haar broer, die 1500 kilometer verderop in New Delhi zat met zijn gezin.

Haar broer werkt als chauffeur voor een rijke familie, die een paar jaar eerder van Mumbai naar New Delhi was verhuisd en hem mee had genomen om toch een vertrouwd gezicht in de buurt te hebben. De laatste keer dat Sushma en hij elkaar zagen was ruim een jaar geleden, voordat de pandemie uitbrak en de grenzen gesloten werden.

Sindsdien weet ze niet meer wat ze aan moet met haar emoties. In het begin was ze vooral bang, rond de jaarwisseling had ze er juist alle vertrouwen in dat alles goed zou komen, maar nu het aantal besmettingen in India torenhoog is, voelt ze zich vooral wanhopig en lusteloos.

Het afgelopen jaar is Delhi uitgegroeid tot één van de grotere coronabrandhaarden van India, dat de afgelopen tijd keer op keer het record verbrak van het hoogste aantal dagelijkse besmettingen ter wereld. Het zorgstelsel van Delhi staat op het punt van instorten en er gaan voortdurend beelden rond van mensen die smeken om zuurstof en ziekenhuisbedden, bomvolle crematoria waar mensen verbrand worden op geïmproviseerde plekken, lijken die zich opstapelen in mortuaria en begraafplaatsmedewerkers die overuren draaien. De familie van Sushma is tot dusver gelukkig niet besmet geraakt, maar de angst verscheurt haar.

“Ik ga normaal gesproken altijd graag naar mijn werk, maar de laatste tijd moet ik me er echt toe dwingen om zelfs maar uit bed te komen,” zegt ze. “Ik wil niet dat iedereen er last van heeft, dus ik houd het voor mezelf, maar ik ben vrijwel altijd gespannen. Elke keer dat mijn telefoon rinkelt, begint mijn hart in mijn keel te kloppen. Het lukt me niet meer om lekker eten te maken en mijn werk goed te doen.”

Ik ben zelf een bevoorrechte Indiër met meer sociaaleconomische mogelijkheden, maar toch begrijp ik waar Sushma het over heeft.

Terwijl ik dit typ voel ik mezelf zwaarmoedig worden, maar uit schuldgevoel ga ik toch door. Ik voel me schuldig omdat mijn vrienden en familieleden grotendeels de coronadans ontsprongen zijn, maar zoveel andere mensen niet. Ik voel me schuldig vanwege mijn vermoeidheid, die natuurlijk relatief is ten opzichte van die van anderen. Maar toch ben ik moe. Ik wil eigenlijk mijn redacteur bellen om te vragen of ik even met verlof mag – nog iets wat ik kan doen vanwege mijn bevoorrechte positie, in tegenstelling tot de meeste andere mensen in dit land.

Ik ben zo emotioneel. Ik was al dankbaar dat mijn vrienden en familieleden veilig waren, maar nu voelt mijn dankbaarheid zo’n duizend keer sterker aan. Ik heb zo ontiegelijk veel meer empathie voor degenen die lijden. Mijn rouw voor de mensen die zijn overleden – mensen die ik nooit zal kennen en die nu slechts gereduceerd zijn tot een nummertje in de statistieken – is haast ondraaglijk.

Ook voel ik woede, een reddeloze woede, omdat de mensen op wie we hebben gestemd ons zo jammerlijk in de steek hebben gelaten. Soms voel ik vanuit het niets hete tranen opwellen en vraag ik mezelf af of ik me niet aanstel, omdat ik – in alle eerlijkheid – het echte verdriet van de mensen die daadwerkelijk lijden nooit heb ervaren. Ik wil tegen mezelf zeggen dat mijn gevoelens er ook mogen zijn, maar dat voelt net zo toondoof aan als mensen die nu vakantiefoto’s online gooien.

“Omdat we deze emoties als collectief ervaren, betekent het dat we vanuit geen enkele hoek hoop kunnen verwachten,” zegt psycholoog en psychotherapeut Hvovi Bhagwagar. “Dat was vorig jaar niet het geval. Toen konden we makkelijk een vriend vinden met een relatief rustige gemoedstoestand. Maar nu heeft iedereen een eigen horrorverhaal.”

Bhagwagar heeft gelijk.

Als je ’s ochtends de krant leest word je geconfronteerd met traumatische beelden en verontrustende statistieken. Als ik m’n telefoon erbij pak om hersenloze memes en kattenfilmpjes te bekijken, zie ik ook de wanhopige berichten op social media van mensen die smeken om zuurstofflessen of levensreddende medicijnen. Als ik mijn hond uitlaat voor een korte wandeling razen er minstens vijf ambulances met loeiende sirenes voorbij. De mensen die in de buurt van crematoria wonen, worden wakker met de scherpe geur van verbrande lijken en de rook van brandstapels die als een grijze aswolk boven hun buurt hangt. En omdat er gedurende het hele jaar al problemen waren ontstaan – financiële zorgen, moeilijke thuiswerksituaties, opgesloten zitten in een slechte thuissituatie, etc. – waren we eigenlijk al uitgeput voordat we in deze vreselijke tweede golf belandden.

Dit keer konden we niet op pannen slaan omdat onze leiders dat van ons vroegen. Dit keer konden we niet met onze vrienden uit andere landen praten om onze levens in de respectievelijke lockdowns te vergelijken. Nee, dit keer moesten we vol afschuw toekijken hoe onze waardigheid ons werd afgenomen.

De mensen wier dierbaren door COVID-19 zijn overleden hebben het daarbovenop nog ongelooflijk veel zwaarder – dat kan ik me niet eens voorstellen. 

“Een van mijn beste vrienden is overleden,” zegt Burhanuddin, een gymdocent in zuidelijke stad Bengaluru. “Hij was net dertig en had astma, en ik kan niet eens naar zijn ouders gaan om hen troost te bieden. Een kind verliezen is sowieso al onvoorstelbaar, maar als je geen fatsoenlijk afscheid hebt kunnen nemen met mensen om je heen die je op zo’n moment kunnen steunen, dan is het al helemaal ondraaglijk.”

De grillige vaccinatiestrategie in het hele land boezemt ook niet echt vertrouwen in.

“Als het trauma voor de eerste keer toeslaat, heb je er van nature een hogere tolerantie voor, omdat we met veerkracht geboren worden. En omdat we de omvang ervan dan nog niet kennen, is er ook hoop,” zegt Arushi Sethi, medeoprichter van Trijog, een organisatie ter bevordering van de geestelijke gezondheidszorg. “Maar als het trauma aanhoudt en er geen uitweg in zicht is, slaat de angst om in fobie.”

Sethi gebruikt ook een term die ze zelf heeft bedacht: “de gisting van angst”. Iedereen met wie ik spreek weet precies wat het ongeveer betekent, vooral omdat we allemaal een glimp van het normale leven hebben gezien voordat de tweede golf zo rauw op ons dak kwam. Iedereen gebruikte de periode tussen de twee golven om bij wijze van wraak te feesten, te reizen en elkaar weer op te zoeken. We dachten we er eindelijk waren, maar in plaats daarvan kwamen we in het epicentrum van de pandemie terecht.

“De hoeksteen van het vertrouwen is nu aan het wankelen gebracht, omdat de mensen van wie we dachten dat ze de antwoorden hadden, helemaal niets te bieden hebben,” zegt Sethi. “En als we niemand hebben om ons toe te wenden – zelfs onze leiders niet – dan worden we murw. Onze emoties worden niet meer op een goede manier verwerkt en daardoor voelen we ons ook zo geestelijk uitgeput, lusteloos en verloren.”

Het lukt mij nog om over mijn lusteloosheid en verdriet te schrijven, maar voor het grootste deel van India bestaat er helemaal geen vocabulaire om hun emoties mee te uit te drukken. Geen van de tweeëntwintig officiële talen van India kent woorden die ‘geestelijke gezondheid’ of ‘depressie’ betekenen.

Ook bestaat er een stigma rond het bespreken van je gevoelens. Er bestaan maar liefst vijftig denigrerende woorden die worden gebruikt voor mensen met een psychische aandoening, bleek in 2016 uit een onderzoek dat in twaalf staten werd uitgevoerd.

“Meestal gelooft men dat personen met psychiatrische aandoeningen incompetent, irrationeel en onbetrouwbaar zijn, waardoor ze ook weinig huwelijkskansen hebben,” zei een van de deelnemers aan het onderzoek.

India heeft ook een buitengewoon hoog zelfmoordcijfer. En hoewel er tekenen zijn dat daar verandering in komt – zo bellen steeds meer mensen hulplijnen omdat ze een geestelijke gezondheidsprobleem hebben – blijft het vooralsnog een systematisch probleem, dat aan de top zal moeten worden aangepakt. In 2020-21 besteedde India slechts 1,8 procent van zijn bbp aan gezondheidszorg – een van laagste percentages ter wereld. En van die 1,8 procent was minder dan 1 procent bestemd voor geestelijke gezondheid.

En dat terwijl het hele land nu rouwt, verdrietig is, getraumatiseerd is of op z’n minst een hol gevoel heeft. Bhagwagar gelooft dat deze geestelijke gezondheidscrisis nog niet eens haar hoogtepunt heeft bereikt en dat we de gevolgen ervan pas in de komende maanden zullen zien.

Ik vraag de experts wat we kunnen doen om met deze nieuwe realiteit om te gaan. Ze geven me advies dat mij eigenlijk te simplistisch lijkt: zorg dat je voldoende slaapt, beweeg, zorg goed voor jezelf, help iemand anders, creëer een soort routine of structuur en houd je daaraan, let op je ademhaling. 

Die dingen lijken me te simpel voor zo’n groot trauma. Maar misschien is simpel juist wat we nu nodig hebben.

Dit artikel verscheen oorspronkelijk bij VICE India.

Volg VICE België en VICE Nederland ook op Instagram.