De docu over Marisela Escobedo gaat over extreme moed in een straffeloos land

Marisela Escobedo was 52 toen ze werd doodgeschoten op de stoep buiten het Gouverneurspaleis van de stad Chihuahua in Mexico. Ze was gaan wonen in een van de gevaarlijkste steden van het land – een plek waar mensen ’s nachts de deur niet uitgaan – om dag en nacht te protesteren tegen corruptie in de moordzaak van haar dochter. Totdat ze zelf werd doodgeschoten. Haar verhaal wordt verteld in de nieuwe documentaire Las tres muertes de Marisela Escobedo, gecoproduceerd door VICE Studios en Scopio en te zien op Netflix.

Het verhaal begint in 2005, als de 13-jarige Rubí Marisol Frayre Escobedo, de dochter van Marisela, verliefd wordt op de veel oudere Sergio Barraza Bocanegra, die destijds 21 jaar was. Haar familie was er in de eerste instantie op tegen, maar het stel ging toch samenwonen en kreeg een dochter. Alles leek goed te gaan, totdat Rubí in 2008 plotseling verdween. Sergio beweerde dat Rubí hem had verlaten voor een andere man, maar haar familie weigerde te geloven dat ze haar kind zou achterlaten. Ze gaven haar op als vermist, wat door de politie pas zes weken later officieel werd gemaakt. In de tussentijd verdween Sergio.

Onder leiding van Marisela ging de familie op zoek naar Rubí in hun geboortestad Ciudad Juárez, die grenst aan de Amerikaanse stad El Paso. Ze waren bang dat Rubí misschien wel in handen was gevallen van mensensmokkelaars. De politie stak geen hand uit, maar toch wist Marisela Sergio te vinden. Ze hing zijn buurt vol met posters en loofde een beloning uit voor informatie over haar dochters verdwijning. Uiteindelijk kwam ze in contact met iemand die vertelde dat hij Sergio om hulp had horen vragen: hij wilde het lichaam van zijn vriendin verbergen en wist niet hoe dat moest. Sergio werd gearresteerd en bekende toen hij in hechtenis zat. Daarna vertelde hij de politie waar het lichaam zich bevond. Maanden na haar dood werd Rubí’s lichaam half verbrand gevonden op een vuilnisbelt. Ze was pas 16 toen ze vermoord werd.

Wat Rubí overkwam komt helaas vaak voor in Ciudad Juárez, de dichtstbevolkte stad in de staat Chihuahua en een van de epicentra van de Mexicaanse drugshandel. Alleen al tussen 1993 en 2003 werden er in de stad meer dan 370 vrouwen vermoord. Toen president Felipe Calderón in 2006 aantrad en zijn war on drugs begon, is de misdaad alleen maar verergerd. Volgens de Wereldbank staat het landelijke moordcijfer in Mexico op 22,5 per 100.000 inwoners, maar in Chihuahua is dat 188 per 100.000 inwoners. Het wereldwijde gemiddelde lag in 2010 op 6 per 100.000.

Te midden van al dat geweld organiseerde Marisela een reeks protesten in het hele land. Ze eiste hulp van de autoriteiten, die nog nauwelijks een vinger hadden uitgestoken om haar te helpen. Haar acties leidden uiteindelijk tot de rechtszaak tegen Sergio. Voordat het vonnis werd geveld, verontschuldigde hij zich tegenover Marisela “voor de enorme, onherstelbare pijn.” En toen, na een kort reces, spraken de rechters hem unaniem vrij van de misdaad.

De familie Escobedo was verbijsterd over de beslissing. Ondanks Sergio’s bekentenis, zijn spijtbetuiging en zijn kennis over de locatie van Rubí’s lichaam zeiden de rechters dat er een gebrek aan bewijs was om hem te veroordelen. Maanden later, in hoger beroep, werd Sergio uiteindelijk alsnog veroordeeld, maar toen was hij allang verdwenen.

Ondertussen had de familie Escobedo er lucht van gekregen dat Sergio zich had aangesloten bij Los Zetas, een van de gevaarlijkste en wreedste drugskartels van Mexico. De Escobedo’s begonnen serieus met de dood bedreigd te worden, maar Marisela weigerde onder te duiken. In plaats daarvan organiseerde ze een demonstratie op het plein voor het Gouverneurspaleis van Chihuahua, waar weken daarvoor een nieuwe conservatieve gouverneur was beëdigd. Ex-gouverneur César Duarte verleende Marisela een audiëntie bij de procureur-generaal, waar ze uitgebreid vertelde over de moordzaak en de kartels. Volgens een van haar advocaten, Gabino Gómez, tekende ze daarmee haar eigen doodvonnis.

Op 16 december 2010 reed er in de avond een auto op het kraampje van Marisela en haar broer Ricardo af. Zij waren op dat moment net bezig om hun borden en petities bij elkaar te rapen. Toen ze doorhad wat er aan de hand was, rende Marisela de straat over, maar het was te laat: ze werd voor de deur van het paleis doodgeschoten. De gebeurtenis werd vastgelegd door een beveiligingscamera. 

Het nieuws over haar dood schokte het land. Onder toenemende druk kondigde ex-gouverneur Duarte uiteindelijk in april 2011 aan dat de politie een arrestatie had verricht. De verdachte, José Enrique Jiménez Zavala, bekende onder andere de moord op Marisela. Maar de enige ooggetuige, Ricardo, herkende Jiménez niet als de moordenaar van zijn zus. De familie had een andere verdachte op het oog: Andy Barraza Bocanegro, Sergio’s broer, die Marisela al eerder met de dood had bedreigd. Ricardo had hem herkend toen hij verschillende foto’s van verdachten onder ogen kreeg, maar ondanks dat bewijs is er nooit formeel een onderzoek naar Andy Barraza ingesteld. In december 2014 werd Jiménez onder verdachte omstandigheden dood aangetroffen in zijn maximaal beveiligde cel.

In de documentaire Las tres muertes de Marisela Escobedo is meer bewijs verzameld van corruptie en doofpotaffaires in de hoogste overheidsregionen van Chihuahua. Ook wordt er verteld over het geweld waarmee vrouwen in het land worden geconfronteerd – geweld dat zich in alle vormen voordoet. De docu richt zich niet op een enkele vijand, zoals het patriarchaat, de overheid of de kartels, maar laat juist zien hoe allesomvattend het gevaar is waar vrouwen mee te maken krijgen.

Ondanks alle ongerijmdheden zijn de moordzaken van zowel Marisela als haar dochter officieel gesloten. In de documentaire wordt duidelijk dat de meeste mensen die bij hun moord betrokken waren nu dood zijn of in de gevangenis zitten. Maar toch voelt het alsof de familie nog steeds geen gerechtigheid heeft gekregen – net zoals de tien vrouwen die dagelijks in Mexico worden vermoord dat niet krijgen, aangezien 97 procent van de vrouwenmoorden in het land ongestraft blijft. In de afgelopen vijf jaar is het aantal moorden in Mexico alleen maar toegenomen, en 2020 is hard op weg om een van de bloederigste jaren uit de geschiedenis van het land te worden.

De familie Escobedo vecht nog steeds moedig door, geïnspireerd door Marisela. In 2019 begonnen ze een zaak tegen Mexico bij de Inter-Amerikaanse Commissie voor de Rechten van de Mens. Juan Manuel, Marisela’s zoon, staat nu in voorhoede van het gevecht. “Ze heeft tot het laatste moment gevochten en stierf aan de frontlinie,” zei hij op Marisela’s begrafenis. “Onze moeder was een heldin.”

Dit artikel verscheen oorspronkelijk bij de Spaanse VICE

Volg VICE België en VICE Nederland ook op Instagram