Is iedereen om je heen dom?

Misschien zit je je wel eens aan de eettafel af te vragen hoe het in vredesnaam mogelijk is dat je dna deelt met je broers en zussen. Misschien rijd wel eens je over een snelweg en denk je dan dat niemand anders het verdient om te mogen rijden. Misschien zit je tijdens je werk te denken dat je het werk van je collega beter en in de helft van de tijd zou kunnen doen. Of misschien loop je sowieso vaak rond met de gedachte dat je inherent intelligenter, competenter en gewoon beter bent dan iedereen.

Denken dat je slimmer bent dan iedereen, af en toe of altijd, geeft je misschien een ego-boost, maar het brengt je ook in gevaar van constante frustratie, overmatige stress en isolatie van anderen. Je hoeft geen genie te zijn om te weten dat het niet bepaald slim is om al die dingen over jezelf af te roepen. 

Volgens Kirk Honda, professor in de psychologie en host van de podcast Psychology in Seattle, zijn er verschillende redenen waarom iemand het gevoel kan hebben dat-ie de slimste persoon in het gezelschap is.

Soms is het gewoon een makkelijke uitweg. Stel, je probeert iets voor elkaar te krijgen met een stel collega's en om de een of andere reden lijken ze niet mee te werken. Dat kan je gefrustreerd maken en je doen denken dat ze gewoonweg incompetent zijn, in plaats van andere redenen te overwegen waarom ze de klus niet kunnen klaren. Ze kunnen bijvoorbeeld met thuis bezig zijn, of met iets anders dat voor hen belangrijker is.

Mensen die zich als kind onbegrepen of onverzorgd voelden, kunnen zich gekwetst en boos voelen als ze zich als volwassene niet onbegrepen wanen. Dit kan ertoe leiden dat ze denken dat de mensen met wie ze omgaan niet intelligent genoeg zijn om hen te begrijpen, maar daaronder ligt een gevoel van eenzaamheid en isolatie. Kinderen die het gevoel krijgen dom te zijn, kunnen de boel omdraaien en anderen juist ook dom laten voelen. 

Het kan ook een symptoom zijn van narcistische persoonlijkheidsstoornis (NPD), waarbij mensen een opgeblazen gevoel van eigenbelang hebben. Sommige mensen met NPD overtuigen zichzelf ervan dat ze slimmer zijn dan alle anderen en maken andere mensen zelfs belachelijk vanwege hun vermeende ondermaatse intelligentie om deze superioriteit vast te stellen. Maar “onder dat alles zit een diep gevoel van minderwaardigheid,” vertelt Honda aan VICE. 

Natuurlijk zijn sommige mensen daadwerkelijk slimmer of competenter dan anderen, althans in bepaalde opzichten. Weten dat je ergens meer van weet dan iemand anders is niet per definitie schadelijk, aldus Honda, en kan zelfs gebruikt worden om goede dingen te doen. Denk maar aan het helpen van een nieuwe collega bij het uitzoeken hoe dingen werken op kantoor. 

Hoewel het voor iedereen normaal is om soms te denken dat iedereen om zich heen dom is, maken de mate waarin ze dat denken en de mate waarin het hun oordeel en gedrag beïnvloedt die gedachte soms gevaarlijk. 

Het meest voor de hand liggende risico van zo denken en handelen is het ontwikkelen van slechte interpersoonlijke relaties, aldus psycholoog Peter Gordon. 

Honda, de psychologieprofessor, legt uit hoe dit er in een werkomgeving uit kan zien:

“Mensen willen niet met je werken, ze willen geen relatie met je, of ze kunnen gewoon dichtklappen als ze bij je in de buurt zijn en wachten tot je het overneemt omdat ze weten dat je je zin uiteindelijk toch door hun strot duwt,” zei Honda. 

Gordon voegde eraan toe dat er ook een risico bestaat op het ontwikkelen van persoonlijkheidsstoornissen zoals NPD, borderline persoonlijkheidsstoornis, obsessief-compulsieve stoornis, of zelfs paranoia. 

“Mensen hebben over het algemeen behoefte aan verbinding met anderen. Wanneer we kiezen voor gedrag dat ons isoleert en vervreemdt van anderen, kunnen we een vruchtbare bodem creëren voor de ontwikkeling van onaangepast gedrag en persoonlijkheidstrekken en -stoornissen,” zei Gordon.

Zowel Gordon als Honda raden mensen die zichzelf betrappen op deze manier van denken aan om in therapie te gaan om te begrijpen hoe deze patronen zijn ontstaan. Buiten de therapie is het volgens Gordon nuttig om gewoon aandachtig te zijn voor de gedachte als die opkomt, hem te stoppen, of hem te herkaderen. 

Een manier om zulke gedachten te herkaderen is te bedenken dat een teken van intelligentie is dat je weet dat je niet alles weet, en dat iedereen iets weet wat jij niet weet. Zo is niemand helemaal dom en ben jij niet superieur slim. 

“Als iemand denkt dat iedereen in zijn omgeving dom is, dan zegt die persoon bewust of onbewust dat hij alles weet en dat is gewoon niet waar. We zijn allemaal in staat om iets nieuws te leren van anderen, en in veel opzichten is dat een teken van emotionele en intellectuele intelligentie,” aldus Gordon. 

Dit stuk verscheen oorspronkelijk op VICE US.

Volg VICE België en VICE Nederland ook op Instagram.