Berliners zijn de hipsters helemaal zat

23 jaar na de val van de Berlijnse muur zijn de bulldozers weer terug. Ironisch genoeg worden ze dit keer niet met applaus onthaald, maar met het tegenovergestelde. Toen namelijk bekend werd dat een ontwikkelaar plannen had om een luxe appartementencomplex te bouwen op de plek waar een monumentaal stuk muur staat (ook wel bekend als de East Side Gallery), kwamen er 6.000 mensen opdagen om de slopers tegen te houden.

De publieke verontwaardiging leek een tijdje effect te hebben gehad. De protesten gingen door, er werden petities getekend en lokale artiesten lieten hun verontwaardiging merken. David Hasselhoff trouwde zelfs met de muur, wat verrassend genoeg niet het vreemdste is wat hij op z’n cv heeft staan.

Maik Hinkel, de ontwikkelaar in kwestie, was blijkbaar enorm verrast door de verontwaardiging en verzekerde de Berliners dat hij samen met de burgemeester zou werken aan een compromis. Maar afgelopen woensdag brak Hinkel deze belofte in het holst van de nacht en verwijderde hij de historische acht meter beton voor altijd van de aardbodem. En dat terwijl Hasselhoff nog niet eens op huwelijksreis was geweest. :(

Er waren eerder ook al bewaarde delen muur neergehaald, maar de huidige hevige reacties zijn uniek. Veel van de demonstranten met wie ik sprak waren dan ook niet zozeer boos om het verdwijnen van de muur zelf. Het echte probleem zijn de extreem dure appartementen die ervoor in de plaats komen, en de gentrificatie die daarmee samengaat.

Het kan niemand ontgaan zijn dat Berlijn aan het veranderen is. Zo wordt tegenwoordig het doffe gedreun van de Berghain op de zondagmorgen overstemd door het nasale gekakel van Amerikaanse uitwisselingsstudenten die lattes drinken in schattige, ‘authentieke’ cafés.

De woordgrap “Silicon Allee” steekt ook steeds meer de kop op, en past mooi tussen “Silicon Roundabout” en “Silicon Forest” in de groeiende lijst van steden die trots hun eigen versie van de Californische techniekmetafoor hebben weten te vestigen. De huizenprijzen zijn met meer dan 32% gestegen sinds 2007. De Wall Street Journal noemt het een “smeltkroes van talent”, en die moderne kunstdocent met wie je soms koffie moet drinken noemt het the place to be. Maar niet iedereen is hier even blij mee.

Een pro-hipster-poster door de Hipster Antifa Neukölln groep. De bovenste zin luidt: “Gentrificeer onze buurt – meer bars – meer wifi – meer organische winkels.”

De anti-hipster-retoriek is tegenwoordig zo overmatig aanwezig dat er zelfs pro-hipster-groeperingen zijn ontstaan om hier tegenwicht aan te bieden. Is de anti-anti-hipster de nieuwe hipster? Hipsters krijgen veel verwijten naar hun hoofd geslingerd omdat ze, in academisch jargon, “middengentrificeerders” zijn: artistieke typetjes die overal in goedkope huurwoningen wonen en daarmee wijken kek en trendy doen lijken. Tenminste, een heleboel magazines die ook denken dat video-art-installaties in smerige kraakpanden cool zijn denken dat, en zorgen er zo voor dat de huurprijzen omhoog gaan en jagen daarmee de gevestigde (en in dit geval, grotendeels Turkse) gemeenschap weg.

Hetzelfde verhaal gaat op voor Dalston en Neukölln, en heeft precies dezelfde kenmerken. Kebab en dance zijn het gezicht van de Europese gentrificatie van de 21ste eeuw.

Maar in tegenstelling tot Londen hecht deze stad wel waarde aan haar Mietrecht, de rechten van de huurder. En Berlijn laat deze dan ook niet zomaar varen. De meeste mensen zien gentrificatie als een proces dat niet te stoppen is, maar Berlijn zou best de eerste stad kunnen zijn met de kans om weerstand te bieden aan deze ontwikkeling.

Twee weken voor de eerste muurdemonstratie kwamen er zo’n vijfhonderd mensen samen om te protesteren tegen de uitzetting van een gezin dat de stijgende huur niet meer kon betalen. Het resultaat: vijftien brandende auto’s en tien gewonde politieagenten. Gelijksoortige demonstraties vonden de afgelopen twee maanden bijna iedere week plaats, en die van afgelopen dinsdag in het bijzonder was enorm gewelddadig. Omdat de protesten pas jaren na de eerste huurstijgingen plaatsvinden, is het moeilijk te zeggen wat de oorzaak is van deze toename. Maar één ding is zeker: ze worden een stuk gewelddadiger.

Aan de frontlinie van het debat staan de krakers. Een tijd lang dachten mensen dat ze verdoemd waren, maar in een stad waar zelfs de bejaarde bewoners hun bejaardentehuis kraken om sluiting te voorkomen, lijkt een teloorgang van de krakers onwaarschijnlijk en daarmee de verdoemenis ver te zoeken.

Cuvry Brache is een “vrije plek” die haar bestaansrecht heeft gekregen ondanks plannen van ontwikkelaars in het gebied. Mensen slapen hier in tenten en organiseren festivals in de zomer.

Het krakersbestaan is een beetje een paradox. Aan de ene kant weten de bezetters van Køpi 137 en Cuvry Brache dat de gentrificatie hun bestaan bedreigt, maar ze weten ook dat hun bestaan deze gentrificatie juist aanmoedigt. Hoe meer radicale krakers er zich bevinden in Kreuzberg, hoe aantrekkelijker het wordt voor de kunststudenten uit de middenklasse en de ontwikkelaars die hen onvermijdelijk opvolgen.

Ze proberen deze vicieuze cirkel van hipstergedreven gentrificatie op te lossen door zichzelf te omringen met graffititeksten als “Geen toeristen, geen hipsters, geen yuppies, geen foto’s” en honden op je los te laten als je een camera op ze richt. De enige manier waarop ik foto’s kon maken was toen de krakers binnen moesten blijven vanwege de enorme berg sneeuw.

Degenen die niet kraken zijn aan het protesteren tegen de toenemende gentrificatie. Ik ging naar een demonstratie die werd gehouden door de bewoners van gesubsidieerde huizen in Kottbusser Tor, een gebied in het centrum van Kreuzberg. Deze woningen zijn bijna niet meer te betalen, ook al waren ze in eerste instantie sociale huurwoningen.

“We krijgen ieder jaar een brief van de huisbaas over de stijging van de huur van 13% per vierkante meter,” vertelt Matthias Clausen, een van de demonstratieorganisatoren. “Het is eigenlijk slechts een kwestie van tijd voordat we moeten vertrekken. Dat zijn de consequenties van de gentrificatie voor mij en m’n buren.”

Matthias gaat verder: “We demonstreren vanwege de hoge huur die we niet kunnen betalen. We wonen in sociale woningen, dus onze huur is gesubsidieerd, maar is nog steeds te hoog voor een van de armste wijken van Berlijn.”

Ik vroeg hem of er veel van zijn buren zijn uitgezet. Hij antwoordt bevestigend. “Er worden in Berlijn zo’n zes uitzetbrieven per dag verstuurd. Maar we weten er aardig wat tegen te houden.

“Het nieuwe Berlijn is afhankelijk van haar oudere inwoners. Studenten en artiesten komen hier vanwege de goedkope huur, maar deze culturele avant-garde richt zichzelf ten gronde omdat ze de prijzen omhoog jagen. Veel van mijn vrienden voelen zich slecht over het feit dat ze hier wonen omdat ze het gevoel hebben dat ze deel zijn van het probleem. Maar het is niet slechts een automatisch proces van de vrije markt. Er zijn individuen die investeren en daarmee de huur opjagen. Maar er zijn manieren om hier wat aan te doen. Deze individuen maken keuzes en dit is een proces waar we invloed op kunnen uitoefenen.”

En Matthias heeft een punt. Ongeveer de helft van de Duitse stemgerechtigden zijn huurders, en omdat er in september weer verkiezingen zijn, moeten politici het probleem wel aankaarten. De Pankow-buurt heeft luxueuze modernisering al verboden. En Peer Streinbrück, de kandidaat van de Sociaaldemocraten, heeft voorgesteld om het Duitse huizenplan voor lage inkomens uit de jaren zestig weer opnieuw leven in te blazen.

De sloop van de East Side Gallery lijkt misschien een doodsteek voor het oude Berlijn, maar het kan ook anders eindigen. Het belangrijke is dat er zo veel mensen tegen protesteerden, en dat er iedere maand meer mensen aan meedoen. Als het probleem zijn kookpunt bereikt, moet de wereld Berlijn in de gaten houden, omdat het misschien wel voor de eerste oplossing zorgt voor de gentrificatie, die wereldwijd geschiedenis en cultureel erfgoed wegbulldozert.