Het legendarische PANN is al 50 jaar het gayste feest van Nederland

In aanloop naar Pride gaan we langs bij (ex)kroegbazen en dj’s van gayclubs door heel Nederland, om ze te vragen naar hun beste verhalen, wat de club voor de omgeving heeft betekend en hoe het ze nu vergaat.

Als je lhbt’er bent, is het zeer aannemelijk dat je weleens uit je reet bent gegaan (of je eerste liefde hebt ontmoet) op PANN. Het is misschien wel het grootste gayfeest voor jonge mensen in Nederland, en ze geven hun feesten in een heleboel verschillende clubs.

PANN is trouwens niet alleen een feest: ze breken ook een lans voor de emancipatie van lhbt’ers. Ze subsidiëren onder andere prideboten, fotoexposities en projecten die jonge lhbt’ers helpen omgaan met hun geaardheid.

PANN begon in Utrecht, in de jaren zestig. We spraken huis-dj en ex-bestuurslid Ingeborg Hornsveld (56) en ex-bestuurslid Marc Faber (48) over hun beste herinneringen aan de feesten.

Hornsveld was dj en het eerste vrouwelijk bestuurslid van PANN. “De organisatie stond bekend als eigenzinnig en rebels. In de beginjaren waren er voor lhbt’ers niet veel plekken om elkaar te ontmoeten,” vertelt ze. Het was in die tijd voor homoseksuelen verboden om seks te hebben met mensen onder de 21. Daarom mochten homo's die jonger waren dan 21 niet naar binnen bij het COC. Maar PANN was toegankelijk voor iedereen. "Er werden met de stichting acties gevoerd voor de emancipatie van lhbt’ers, bijvoorbeeld door illegale homohuwelijken te sluiten voor het stadhuis van Utrecht. Die activistische insteek trok mij heel erg aan.”

Hoewel de politieke agenda van PANN wat op de achtergrond kwam te staan in de jaren tachtig, werden de feesten niet minder relevant voor de homogemeenschap. "De feesten zijn belangrijk geweest voor de jeugd, van 16 tot 25 jaar. Hier had je een plek waar homoseksuele studenten elkaar konden ontmoeten, waar ongedwongen werd gefeest en waar de gemeenschap zichtbaar was. Qua zichtbaarheid was het in die tijd erg mager: de enige gay op tv was Paul de Leeuw. PANN kwam voor die groep studenten als geroepen."

De feesten waar Hornsveld draaide trokken honderden jonge bezoekers. Al was het wel allemaal wat geïmproviseerd in vergeleken met tegenwoordig. “We zaten in een afgehuurde, beschimmelde kelder in Utrecht. Ik had veertien loodzware platenkoffers mee waar een ontzettende putlucht uitkwam. Tijdens het opbouwen kreeg ik vaak elektrische schokken, omdat de vloer nat was en we met de versterker zaten te kloten.” Vervolgens was het plaatjes draaien, en ook dat was geen gelikte dj-set zoals je die nu kent. “Bezoekers hingen volslagen dronken over me heen, gooiden bier over de installatie en stootten tegen de draaitafel waardoor de plaat oversloeg,” aldus de oud-dj. “Ik heb weleens meegemaakt dat een dj out ging door alcohol en oververhitting,” vult Faber aan. “Die lag bewusteloos achter de booth. Het duurde best lang voordat iemand het door had en de ehbo erbij was, want niemand lette toen nog op dj's." Gelukkig was de dj ongedeerd.

De kenmerkende dj-stijl van Hornsveld werd de soundtrack van PANN. Hornsveld kon op een avond zowel alternatieve muziek, kinderliedjes, Michael Jackson, een depressief schuifelnummer en Turkse discopompers draaien, en dat allemaal binnen een uur. “Ik heb ooit in de Utrechtse wijk Lombok gewoond, waar veel Turken wonen. Ik was groot fan van Turkse popmuziek, dus dat werd op een gegeven moment een beetje ongevraagd de soundtrack van PANN. Hoewel de feesten nog best wit waren, stond er om de zoveel tijd wel een homoseksuele Turk achterin de zaal uit volle borst mee te zingen.”

Maar vooral het gevarieerde publiek zorgde ervoor dat Hornsveld warme herinneringen koestert aan haar jaren bij PANN. In tegenstelling tot veel andere homo- en queerfeesten, was PANN geen vleesmarkt en was écht iedereen welkom. “Het was licht alternatief en niet-commercieel, al kon je er ook gewoon met een groepje ballen heen. De verdeling tussen man en vrouw was altijd fifty-fifty, en het was niet zo op seks gericht.” PANN was bovendien heel heterovriendelijk. Volgens Hornsveld kwamen er zoveel hetero’s dat je er ook makkelijk als zestienjarige puber heen kon om je seksualiteit een beetje te ontdekken. De drempel was laag. Het was een veilige manier om kennis te maken met het wereldje. “Iets vóór mijn tijd dreigde het aantal hetero’s zelfs zo uit de hand te lopen dat homo’s en lesbiennes zich ineens weer een minderheid voelden in de zaal. Toen heeft het bestuur besloten om heel groot ‘potten- en flikkerfeest’ op de affiches te zetten en een tijdje vooral gay-anthems te draaien.”

Een reden waarom ook hetero’s massaal in de rij stonden voor het feest, was wellicht de gezelligheid van de rij zelf – waar al vanaf vroeg in de avond flink gepaft, gekletst en gezopen werd. “Er was nog geen internet, dus je kon nog niet je kaartje van tevoren kopen. We hadden wel een bestand van gasten die op de lijst stonden en per post uitnodigingen kregen, maar alsnog was de rij een paar honderd meter lang. Omdat je soms zo tweeënhalf uur in de kou stond te wachten, maakten we met het bestuur grote pannen warme chocomel met een scheut vieux erin. Dat maakte de sfeer in de rij te gek. Echt van die Elfstedentocht-taferelen,” vertelt Hornsveld.

De rij is misschien niet meer wat-ie ooit was, maar de PANN-feestgangers staan nog steeds bekend om het feit dat ze zo vroeg komen opdagen. “In tegenstelling tot andere feesten, waar men pas tegen middernacht naartoe gaat, staat het PANN-publiek altijd al na het avondeten voor de deur,” zegt Faber.

Opstootjes en agressie zijn onbekend terrein voor PANN. “Ja, in de relationele sfeer was er weleens wat gedoe. Of er stond een anarchistische lesbienne stampij te maken omdat ze twee gulden te duur vond voor het feest. Maar we hebben nooit te maken gehad met homofobie en we zijn nergens met een scheve blik aangekeken als we met PANN neerstreken in een grauwe provinciestad,” aldus Faber.

Een grotere kluif leek het bestuur te hebben aan Gerard, de beruchtste stamgast van de PANN-feesten, bijgenaamd ‘de blote man’. “Gerard was een man van een jaar of vijftig met een plat Utrechts accent. Hij kwam jarenlang op alle feesten. Bij binnenkomst ging-ie snel naar de wc om z’n kleren uit te doen, die propte hij netjes in een tasje, en stond dan als enige te dansen op plastic slippertjes en in z’n blote piemel.” Volgens Hornsveld was niet iedereen daar van gediend. Want ook al hanteerde PANN geen kledingvoorschriften, Gerard was de enige zonder kleren. “Er kwam altijd wel iemand klagen, maar wij zeiden dan: ‘Sorry hoor, hij doet geen vlieg kwaad. Hij hoort bij ons, we zijn een hele tolerante club. Op een gegeven moment was er een tweede naakte man, die elke maand speciaal vanuit Antwerpen kwam. En daarna nog een derde. Toen hebben we wel even op de rem getrapt. Gerard mocht wel bloot blijven, zo lang hij niet aan zichzelf zat te friemelen,” zegt Hornsveld. “De maatschappij is inmiddels zo preuts geworden. Die #MeToo-discussie vind ik echt heel goed hoor. En dat mensen bepalen waar hun grenzen liggen. Maar alles wat zonder dwang gebeurt, mag van mij. Laat iedereen lekker zichzelf zijn.”

Hoewel er geen blote pikken meer te vinden zijn, bestaan de PANN-feesten nog altijd. “En het mooie is dat het nog steeds door vrijwilligers wordt gerund. Het gaat zelfs zo goed dat de stichting al vanaf de jaren zeventig geld heeft om donaties te kunnen doen aan bijvoorbeeld queer-toneelstukken in Groningen, Roze Ouderen of een obscuur lhbt-radiostation in Roemenië.”

PANN bestaat in 2019 vijftig jaar en dat wordt groots gevierd, onder meer op het aankomende PANNDORA Festival. “Vroeger kwamen er allerlei artiesten, van Ruth Jacott en Anita Meijer tot de onvermijdelijke Willeke Alberti. Een schat van een vrouw, en niks tegen Willeke, maar ze was er áltijd bij in de gayscene. Toen al. Tegenwoordig staat Famke Louise er op te treden, zo zie je maar hoe PANN met de tijd meegaat.”

PANN vaart jaarlijks mee met de Canal Pride in Utrecht en Amsterdam. Ook kun je naar het PANNDORA Festival op 22 juni in Utrecht. Kijk op hun website voor meer informatie en tickets.