Hoe het screenshot een van de machtigste tools van het internet werd

Onlangs ging de knop op mijn telefoon stuk waarmee ik screenshots kan maken. Opeens kon ik bepaalde foto’s op Instagram, artikelkoppen op WhatsApp en memes op Reddit niet meer delen. Dat vond ik moeilijk.

Ik ging technische forums op om een alternatief te vinden, maar het mocht niet baten. Hoewel je met veel telefoons op meerdere manieren screenshots kunt maken, kon mijn Android dat niet. Mijn enige optie was een of andere app downloaden, maar ik wilde mijn persoonlijke gegevens niet riskeren.

De iPhone was de eerste mobiele telefoon die het screenshot in 2007 als functie introduceerde. Android volgde in 2011. Maar de geschiedenis van screenshots gaat terug tot 1959. De allereerste foto van een scherm bevatte een afbeelding van een pin-upmodel, dat voor de lol was getekend door een computerprogrammeur op een CRT-scherm van 213 miljoen euro. Het scherm, dat eigendom was van het Amerikaanse leger (en meestal werd gebruikt voor het detecteren van nucleaire dreigingen) werd gefotografeerd met een polaroidcamera. Dat resulteerde in het allereerste, rudimentaire en zeer dure voorbeeld van computerkunst, en ’s werelds eerste screenshot.

Tegelijkertijd werkte een team van het Massachusetts Institute of Technology (MIT) aan een revolutionair project. Harvardprofessor Matthew Allen publiceerde in 2016 een artikel, waarin hij de eerste stappen reconstrueerde van de wetenschappers en ingenieurs die werkten aan het Computer-Aided Design-project (CAD) – ontwerpsoftware die nog steeds wordt gebruikt door architecten, ingenieurs en kunstenaars. Veel architecten beschouwden computers destijds als eenvoudige hulpmiddelen, maar door het CAD-project van MIT konden mensen voor eerst communiceren met een computer. Het was voor het eerst dat mensen computers beschouwden als ‘actieve partners’ bij planning en ontwerp.

Computers waren destijds ontoegankelijk, omslachtig en duur, dus werden er screenshots gebruikt om te adverteren voor CAD en te laten zien wat de software allemaal kon. De eerste voorbeelden waren eenvoudig – letterlijk gemaakt door een foto van een scherm te nemen met een externe camera – en werden alleen gezien door mensen in nichekringen die te maken hadden met wetenschap en programmeren.

Het screenshot werd al meer mainstream toen gamers in de jaren tachtig hun highscores wilden laten zien: ze maakten hier een foto van als bewijs. De trend werd aangemoedigd door game-makers en -tijdschriften, die de spelers vroegen hun foto’s in te sturen.

Game-ontwikkelaar Activision publiceerde vroeger een lijst met scores en doelen, en nodigde gamers uit om hun foto’s in te sturen in ruil voor een patch die ze op hun rugzak konden naaien. Het blad Nintendo Power deed iets vergelijkbaars: zij instrueerden hun fans hoe ze screenshots moesten maken en drukten de hoogste scores op de achterkant van elke editie van het blad af.

Volgens Jacob Gaboury, universitair docent film en media aan Berkeley, was het screenshot niet alleen een manier om scores vast te leggen. Het hielp gamers ook om de ervaring te “personaliseren” en zichzelf onder de aandacht te brengen. CAD-screenshots waren in de jaren zestig een getuigenis van wat computers konden doen, maar in de jaren tachtig waren screenshots voor gewone mensen een manier geworden om zich te verhouden tot de virtuele wereld. Tegenwoordig kun je op alle gameplatforms makkelijk screenshots maken – en in-game-fotografie is een kunst op zich geworden.

Pas in de jaren negentig werd het ‘print screen’-commando op computers standaard. Mensen konden eindelijk screenshots nemen zoals we nu ook zouden doen – zonder aparte camera. Sindsdien is de wereld veranderd en besteden we een groot deel van ons leven aan het staren naar schermen. Als gevolg daarvan hebben screenshots ook een andere rol gekregen. Ze dienen nu als manier om (soms dubieuze) gesprekken die we hebben gehad of afbeeldingen die we hebben gezien te delen.

Toen Snapchat in 2011 werd gelanceerd leek de bepalende functie – dat de afbeeldingen die je postte tijdelijk waren – nogal zinloos, omdat je er gewoon een screenshot van kon maken. Snapchat introduceerde daarna een functie die gebruikers op de hoogte bracht als er een screenshot van hun snap was gemaakt.

Screenshots zijn een soort gezichtsloze selfies geworden, een manier om iets te delen als we in ons eentje op het internet zitten. En hoewel ze om archiefredenen nog steeds belangrijk zijn (zoals voor het omvangrijke werk van The Internet Archive), zijn ze geëvolueerd naar essentieel bewijs of ‘bonnetjes’ van gedrag dat mensen misschien liever hadden willen vergeten.

Tegenwoordig is de screenshot een moment van stilte in de digitale wereld die niet zal stoppen met draaien, een manier om een digitale seconde beet te pakken en vast te houden voordat die weer door onze vingers glipt. Misschien romantiseer ik het wel te veel. Of misschien moet ik gewoon mijn telefoon laten repareren.

Dit artikel verscheen oorspronkelijk op VICE Italië