Hoe Björk en Beyoncé het vooroordeel van een vrouw met liefdesverdriet kapotmaken

Er is een moment in de video voor Black Lake van Björk dat het lijkt alsof ze wordt opgeslokt door een grot. Terwijl ze met haar lichaam door een donkere, grotachtige ruimte sluipt is het moeilijk om geen claustrofobie te voelen. Je zou bijna naar adem gaan happen, net als Björk. Uiteindelijk ontsnapt ze, maar buiten is het zo donker dat het niet echt bevrijdend voelt. Gefrustreerd slaat ze op haar borst en ligt ze op de rotsen te wachten tot de zon opkomt.

Toen ik een jaar later Lemonade van Beyoncé zag, kreeg ik een vergelijkbaar gevoel. Ze was in een kamer vol water, en haar doodse blik en hetzelfde claustrofobische gevoel overviel me. Net als Björk ontsnapt ze uiteindelijk, en staat ze buiten terwijl het water langs haar enkels stroomt. Toch voelt de scene niet bepaald als vrijheid, aangezien Beyoncé met een knuppel tegen dingen slaat.

Op Lemonade tackelt Beyoncé de onderdrukking van zwarte vrouwen. Het is een nieuwe manier om popmuziek in te zetten en de privacy die haar werd ontnomen door de media terug te eisen. Maar naast al die dingen kan ik het niet helpen om het te vergelijken met Björks Vulnicura.

Deze albums vertegenwoordigen alles wat je van een vrouw met een gebroken hart verwacht. Hoe ze eruitziet, klinkt en hoe ze zich gedraagt. Helemaal los van al het mannelijke en tegen alle verwachtingen die we van de vrouwelijke popsterren hebben in. Deze artiesten laten zien hoe liefdesverdriet er echt uitziet. In tegenstelling tot bijvoorbeeld For Emma van Bon Iver.

Als je naar deze albums luistert is het vrijwel onmogelijk om geen vergelijking te maken met je eigen liefdesleven. Dat gevoel van urenlang janken in een doorweekt kussen, niet in staat om een normaal leven te leiden zonder die ene persoon. Een constant gevoel van misselijkheid terwijl je om de vijf minuten je telefoon checkt op berichtjes waarna je je telefoon op de grond wil smijten. Dat paranoïde gevoel wanneer je niet meer in staat bent het verschil tussen intuïtie en irrationeel verstand te maken. “Are you cheating on me?” vraagt Beyoncé met een verraderlijke stem terwijl ze losbreekt van het water in Lemonade. Een vraag die we allemaal wel een keer aan iemand hebben gesteld in ons leven.

Ondanks deze vergelijking in de liefde bevinden vrouwelijke artiesten zich historisch gezien nog steeds op hetzelfde niveau. In de muziek lijkt het alsof alle gebroken harten in hokjes worden geplaatst. Vrouwelijke artiesten die hun gevoelens durven tonen worden vaak neergezet alsof ze een openbaring doen over hun persoonlijke leven, terwijl mannelijke artiesten gewoon worden gezien als schrijver. “Ze proberen iets uit je te trekken,” zegt Joni Mitchell, die op haar zelf uitgebrachte album Blue tegen dit principe ingaat. “Je bent opgenomen, ze hebben je gevangen genomen, ze willen je iets laten opbiechten zodat ze je naar beneden kunnen halen en in een slecht daglicht kunnen zetten.”

Er wordt niet alleen een stempel op vrouwelijke artiesten geplakt, maar ook allerlei beperkingen. De pijn op Lemonade en Vulnicura is luid, lelijk en schaamteloos, maar ze zijn ook baanbrekend in de popwereld. Het is geen geheim dat deze emoties worden gezien als bedreigend. Als vrouwen boos zijn, worden ze alsnog als sexy gezien, zoals Taylor Swift op Red. Als vrouwen gekwetst zijn wordt er van ze verwacht dat ze er fatsoenlijk mee omgaan, zoals Adele op 21. En als vrouwen depressief zijn moeten ze hier zo poëtisch mogelijk over praten, zoals Amy Winehouse op Back to Black.

Als vrouwen toch openhartig willen zijn, wordt er van ze verwacht dat ze dit doen op een bescheiden manier, naar binnen gekeerd, als een soort geromantiseerde zelfvernietiging, zoals Lana Del Rey op Ultraviolence. Als het wel openhartig wordt uitgedrukt dan wordt dit vaak opgevat als ‘agressief’. Als een vrouw The Marshall Mathers LP had geschreven dan had ze waarschijnlijk het label ‘losgeslagen’ gekregen in plaats van respect en als een vrouw een nummer van Drake zou uitbrengen, kan je er geld op inzetten dat ze neergezet zou worden als ‘veeleisend’.

Ondanks dat er veel mooie albums zijn die hiervan afwijken, zoals Jagged Little Pill van Alanis Morrisette, waarop ze gal spuwt over het feit dat vrouwen aan bepaalde eisen moeten voldoen in de ogen van mannen. John Berger, Booker Prize-criticus en schrijver, stelt: “Mannen handelen en vrouwen komen op een bepaalde manier over. Mannen kijken naar vrouwen en vrouwen bekijken zichzelf door andermans ogen. Dit verklaart niet alleen meeste relaties tussen mannen en vrouwen, maar ook de relatie van vrouwen met zichzelf.” Luisterend naar een willekeurig nummer van The Life of Pablo van Kanye (“I made that bitch famous”) en je weet genoeg: zelfs in 2016 wordt de samenleving overheerst door vooroordelen en heeft de popcultuur nog een lange weg te gaan om deze saaie bril af te zetten.

In de eerste zin op Björks Vulnicura duikt ze meteen diep in haar persoonlijke afgrond. “Show me emotional respect, I have emotional needs, I wish to synchronize our feelings”, zingt ze in Stonemilker, terwijl haar trillende stem over vioolsnaren klinkt, alsof de woorden een stroom van tranen zijn terwijl haar ex-vriend op de deur ramt. Het nummer haalt nooit echt een hoogtepunt, maar in plaats daarvan drijf je gewoon mee met Björk die vastzit in een obsessieve cirkel waar ze constant piekert over dezelfde gedachten.

Als je het nummer Black Lake bereikt op het album, zakt Björk in elkaar van wanhoop. “Our love was my womb, but our bond was broken, my shield is gone, my protection taken”, waarin ze perfect weet te vangen hoe het voelt als iemand plotseling uit je leven verdwijnt. Maar als de snerpende snaren en de nerveuze elektronica het overneemt, laat ze zich uit over haar angst: “You fear my limitless emotions, I am bored of your apocalyptic obsessions. Did I love you too much? Devotion bent me broken.” Door te weigeren om zichzelf als trouw neer te zetten of misschien minder emotioneel dan verwacht, gaat Björk in tegen het stereotype ‘hysterische vrouw’ en wint ze haar respect terug. Net als op de cover van het album, waar Björk is te zien met een gapend gat waar haar hart zit en niet geïnteresseerd om haar emoties te onderdrukken.

Op veel manieren is dit vergelijkbaar met waar Lemonade ook voor staat. Björk heeft altijd al grenzen opgezocht, ook over hoe de vrouw wordt gezien. Beyoncé heeft in het verleden hard moeten werken om betrouwbaar over te komen. Kat George verklaarde bij Noisey vorig jaar: “Ze is sexy, zonder seksueel te zijn. Ze is een moeder die blind vertrouwen heeft in haar man, trouw is aan haar geloof en zich keurig gedraagt naar haar publiek.” Hierdoor is het zowel verrassend als krachtig om te zien hoe ze met een gebroken hart omgaat.

Nergens is dit duidelijker dan in Hold Up, een scène waarin je Beyoncé als een godin in een gele jurk met een honkbalknuppel ziet. Terwijl ze met de knuppel een aantal autoramen inslaat zingt ze: “What’s worse, lookin’ jealous or crazy? Jealous or crazy? Or like being walked all over lately, walked all over lately, I’d rather be crazy”. Haar woorden laten zien hoe emotionele vrouwen worden gezien door dat beeld te omarmen. Heel anders dan klassieke Beyoncé-nummers als Listen en Halo. Dit is oprechte boosheid die resulteert in een soort bloedbad.

Het stopt nog hier nog niet. In het nummer Don’t Hurt Yourself klinken haar woorden schreeuwerig. “You ain’t married to no average bitch boy, you can watch my fat ass twist boy, as I bounce to the next dick boy.” Dit is een andere Beyoncé dan de Beyoncé die bijna drie jaar niks zei in het openbaar. Ze gebruikt scheldwoorden en ze weigert haar kalmte te bewaren. “I smell that fragrance on your Louie V boy,” gaat ze over de drums heen. “Just give my fat ass a big kiss boy, tonight I’m fucking up all your shit boy.” Haar ik-heb-schijthouding staat gelijk aan haar angst. Waarom moet zij de perfecte vrouw zijn als haar man verre van een perfecte echtgenoot is? Waarom zou ze haar seksualiteit inperken als haar man zijn seksualiteit juist omhoog schroeft? Ze vernietigd het idee dat vrouwen alles maar moeten slikken zoals een goed meisje betaamt.

Als je luistert naar Lemonade is het moeilijk om niet een beetje boos te worden op Jay Z, die schuldig is aan Beyoncés pijn. We hebben allemaal de beruchte liftscene gezien, de krantenkoppen gelezen en een ringloze Beyoncé gespot bij het Met Gala. Maar de pijn die in Lemonade zit gaat over alle persoonlijke grenzen heen en zit veel dieper. Het gaat over wat het betekent om een zwarte vrouw te zijn in Amerika en het sociale en culturele leed dat hiermee gepaard gaat. Beyoncés woede komt van twee kanten. Ijeoma Oluo schreef over Jay Z in The Guardian: “Als een zwarte vrouw haar woede toont wordt ze al snel als minderwaardig gezien. ‘Zwarte mannen moeten al met zoveel dingen dealen, dat het onze taak is om hem [Jay Z] te steunen en hem een beter mens te maken.’ Er wordt zachtmoedigheid van ons verwacht en het feit dat Beyoncé dit uit de weg gaat, is niet alleen krachtig omdat ze een vrouw is, maar ook omdat ze een zwarte vrouw is.”

Björks Vulnicura is geen reactie op onderdrukking, maar het is wel belangrijk je te realiseren dat voor een vrouw van vijftig haar muziek een sterke politieke lading heeft. We leven nog steeds in een tijd waarin oudere vrouwen zich beheerst en fatsoenlijk moeten gedragen. Denk aan de heftige reacties als Madonna iets op het podium doet wat hiervan afwijkt. Op Vulnicura heeft Björk geen aandacht voor mensen die op leeftijd discrimineren en laat ze haar eigen stem hard horen. “My throat was stuffed, my mouth was sewn up, banned from making noise, I was not heard,” klaagt ze in Mouth Mantra. Het bestaan van Vulnicura staat in direct contrast met het idee dat elke vrouw, jong of oud, zich ooit wel een keer onzichtbaar voelt.

Misschien zijn deze twee albums niet met elkaar te vergelijken, maar ergens drukken ze op dezelfde zere plek. Het vooroordeel van de hysterische vrouw lijkt misschien ouderwets, maar er zit nog steeds een luchtje aan. Eerder dit jaar schreef Alison Stevenson voor VICE: “Eeuwenlang werden vrouwen aangespoord om hun emoties te onderdrukken om mensen tevreden te houden. Bewust worden van datgene waar we het meest bang voor zijn is de eerste stap. Het accepteren van emoties is de enige manier om nieuwe vormen te creëren.” Om hysterisch te zijn moet je echt zijn.

Björk en Beyoncé hebben een bepaalde gelijkheid als het gaat om het tonen van hun emoties als kunstwerk. Als een stoomwals rollen ze over alles wat de samenleving van ze verwacht en hoe zij vrouwelijke artiesten vertellen hoe ze zich moeten gedragen. Beide artiesten hebben ervoor gekozen om hun verdriet niet mooier te maken dan het is, hun seksualiteit te dimmen of hun woede te beperken. En voor vrouwen in de moderne popscene is dat een mooie daad van verzet.