Geen geld, geen liefde: waarom popliedjes steeds vaker over werk gaan

Als we naar de actuele top 40 kijken, zien we meerdere nummers die expliciet of impliciet over werk gaan. AlunaGeorge zingt dat zij de macht heeft: ‘If you're picking up my call / Come and tell your boss you know that I'm in control’. Twenty One Pilots denkt nostalgisch terug aan tijden van vroeger waarin je niet altijd moest presteren en gewoon gelukkig kon zijn – nu is het ‘Wake up! You need to make money!’, zingen ze in Stressed Out. En dit jaar stuurt Nederland Douwe Bob naar het Songfestival met Slow Down, een nummer dat gaat over de noodzaak om langzamer aan te doen als het niet meer gaat.

Liedjes over status en geld zijn alles behalve nieuw – denk aan Pink Floyds Money, Patti Smiths Free Money, The Smiths’ Money Changes Everything, maar ook Gold Digger van Kanye West, of Notorious B.I.G’s Mo Money Mo Problems. Maar wat wél verandert is de samensmelting van werk, winst en liefde in popmuziek.

Eerst een kort uitstapje naar de popgeschiedenis: ‘It's been a hard day's night, and I'd been working like a dog/ But when I get home to you I find the things that you do/ Will make me feel alright’ zongen de Beatles in 1964. Het gaat over een hardwerkende man die zijn vrouw een goed leven wil bieden: ‘You know I work all day to get you money to buy you things/ And it's worth it just to hear you say you're going to give me everything’. Er wordt hier niet geklaagd over hard werken, want haar liefde maakt het de moeite waard. A Hard Day’s Night is een verhaal over de traditionele rolverdeling in de jaren zestig, maar gaat ook over de verdeling van het leven tussen de werkplek enerzijds, en thuis-zijn anderzijds, daar waar tijd is voor liefde en ontspanning.

Iets meer dan een halve eeuw later – een paar weken geleden namelijk – brengt het succesvolle Amerikaanse Fifth Harmony een nieuwe single uit: Work from Home. ‘Putting overtime on your body’ rapt Ty Dolla $ign, terwijl de meisjes van Fifth Harmony al zingend selfies sturen naar manlief die alweer the nightshift werkt en nooit thuis is. Dat is natuurlijk heel vervelend en saai, klagen de Harmony’s, en de ultieme rebellie tegen deze toestand is blijkbaar ‘vanuit huis werken’. Een belangrijk verschil tussen dit nummer en dat van de Beatles: werk is nu niet meer een middel dat leidt tot een goed leven en veel liefde, maar liefde zelf wordt begrepen in termen van werk. De scheiding tussen de werkplek en ontspanning thuis is komen te vervallen.

Er zijn natuurlijk nog duizenden verschillen tussen A Hard Day’s Night en Work from Home, maar als het gaat over werk en rolverdeling, is het vrouwelijk perspectief van Fifth Harmony – vanuit huis en wachtend op de werkende man – het opvallendste verschil. Deze houding lijkt tegendraads in tijden van het zogenaamde popfeminisme, onder andere vertegenwoordigd door Beyoncé. Sander Roks schreef al over de verwarrende boodschap van Work from Home: “Of Fifth Harmony heeft nu al het meest vrouwonvriendelijke nummer van 2016 uitgebracht, nota bene gezongen door vrouwen zelf, of Work from Home is een grap.”

Wat nou als het geen van de twee is? Liedjes als Work from Home zijn geen grap maar een bloedserieus teken van onze tijd. We leven in een neoliberale samenleving waarin alles in economische termen gemeten wordt: succes is winst, individueel voordeel is de hoogste waarde, liefde en het lichaam zijn producten die geproduceerd en geconsumeerd kunnen worden – als je er maar hard genoeg voor werkt. En hard werken leidt volgens deze ideologie tot status en macht, wat dan weer tot meer geld,liefde en ‘liefde’ leidt.

In het echte leven verschuift de verhouding tussen werk en vrije tijd steeds meer, onder andere door tijdelijke werkcontracten en de verwachting van totale flexibiliteit en bereikbaarheid van de werknemer. Maar ook liefde, intimiteit en succes verhouden zich anders tot elkaar dan vroeger, en dit zien we duidelijk terug in populaire muziek van vandaag. De vraag is niet of Fifth Harmony de middelvinger opsteekt naar popfeministen, maar meer waarom er in de laatste jaren zo veel nummers gaan over werk, liefde als werk, en werk dat in de weg staat van liefde.

In Work van Rihanna (feat. Drake) klaagt zij, net als Fifth Harmony, over de afwezigheid van haar partner: ‘You need to get done done done done at work come over/ We just need to slow the motion’. In de video zit Drake ondertussen te genieten en kijkt hij naar Rihanna die een sexy dansje voor hem doet. Drake’s eigen hit Hotline Bling – waarin hij de afwezigheid van zijn relatie beklaagt – begint en eindigt ook weer met de werkplek: een callcenter waar vrouwen aan het werk zijn om mannen via de telefoon ‘blij’ te maken.

Drie jaar geleden, in 2013, had Britney Spears een hit met Work Bitch: ‘You want a hot body? / You want a Bugatti? / You want a Maserati? / You better work bitch!’. Tegelijkertijd had Iggy Azalea haar internationale doorbraak met Work: ‘I've been up all night, tryna get that rich/ I've been work work work work working on my shit’. Zelfs Taylor Swifts hit Bad Blood uit 2015 begint in een kantoor, en ook in Nederland rapte Broederliefde vorig jaar op het album Hard Work Pays Off over ‘No Money No Love/ No no no no no’. Geen geld, geen liefde.

Beyoncé staat bekend om haar onvermoeibare werkethos. In een interview met GQ uit 2013 zegt ze: “I worked so hard during my childhood to meet this goal. By the time I was 30 I could do what I want […] But I’ve sacrificed a lot of things, and I’ve worked harder than probably anyone I know, at least in the music industry.” Op het eerste gezicht lijkt het misschien alsof Fith Harmony deze prijs niet wil betalen, maar als we naar de grotere context en een eerdere hit van Fifth Harmony kijken, Bo$$, dan zien we wat anders: de video begint met de boodschap ‘Think like a boss. Dreams don’t work unless you do!’, en de lyrics gaan als volgt: ‘Working for my money / 'Cause that's what my momma taught me / So yo ass betta show me some respect’.

Van gebrek aan ambitie is dus geen sprake. En in Worth it, ook een grote hit, zingen ze ‘Give it to me cause I’m worth it’, terwijl ze in kantoorkleding voor een gigantisch scherm met updates van de beurzen dansen, en de rest van de video speelt zich ook af in een kantoor; Fifth Harmony aan het werk is de beloning voor het harde werken.

Uiteindelijk is Tiësto misschien wel het meest duidelijke voorbeeld van de veranderde relatie van leven, liefde, intimiteit en werk in pop en de rol van de vrouw in dit plaatje. Met Oliver Heldens en zangeres Natalie La Rose bracht hij in januari 2016 het nummer The Right Song uit. De songtekst vertelt een verhaal over een seksueel geladen dansje “I want to feel him breathe/ I want his hands on me”. De video speelt zich –alweer- af in een kantoor, waar het feest al afgelopen is en de schoonmaakster aan het werk moet. Het hoofdpersonage van de video houdt zoveel van haar schoonmaakwerk dat zij het dansend uitvoert (met Tiësto’s nummer op de koptelefoon – om de productiviteit te verhogen?). Zij is in feite zó blij met haar baan dat zij in haar fantasie een romantische relatie met de stofzuiger aangaat. Terwijl de tekst “there is just one thing I need” zich herhaalt, zien we de schoonmaakster de stofzuiger zoenen en allerlei weinig subtiele schoonmaakmiddel-cumshots maken. Liefde, seks en werk zijn synoniemen geworden en binnen de bestaande machtsstructuren is de uiterste rebellie blijkbaar – in de worden van Fifth Harmony - “vanuit thuis” te werken.

Het is geen toeval dat al deze nummers over hard werken intimiteit in de weg kunnen staan – of juist leiden tot liefde, respect, macht en controle. We leven in vervreemde tijden, liefde in pop lijkt alleen nog denkbaar in de context van een bedrijfskantoor of in de metafoor van een werkplek; eigenlijk zijn we allemaal prostituees.