Het naderende lachgasverbod is gebaseerd op paniekzaaierij

Staatssecretaris Paul Blokhuis was een jaar geleden verrassend eerlijk over zijn visie op het ideale drugsbeleid toen hij een brief schreef aan de Tweede Kamer. “Ik vind het belangrijk om de gedachte tegen te gaan dat drugsgebruik normaal is of bij iemands leefstijl hoort – ongeacht of die opvatting onder sommige groepen gebruikers ook leidt tot meer gebruik.”

Met dat idee in het achterhoofd keek de staatssecretaris naar het nieuws, waarin regelmatig incidenten met lachgas te zien waren. Het gaat dan bijvoorbeeld over jongeren die maandenlang honderden ballonnen per dag gebruiken en daardoor een dwarslaesie oplopen. Zulke horrorverhalen worden dikwijls aangevuld met opmerkingen over hoe makkelijk lachgas verkrijgbaar is, plus wat neerbuigende opmerkingen over dat jongeren dit kennelijk normaal vinden.

Paul Blokhuis wilde lachgas daarom al in december 2019 verbieden. De staatssecretaris had alleen niet verwacht dat hij op een uitzonderlijk stukje verzet zou stuiten. Het was nog nooit gebeurd dat een staatssecretaris een drugsverbod had aangekondigd, maar vervolgens werd teruggefloten door de Tweede Kamer. Het ging coalitiepartijen dit keer te ver. De VVD vond een totaalverbod op lachgas ‘met een kanon op een mug’ schieten omdat ook banketbakkers en horecaondernemers er last van zouden hebben. D66 zag geen oplossing in het verbieden of criminaliseren van weer een nieuwe drug. De staatssecretaris moest terug naar de tekentafel.

Afgelopen zomer presenteerde Blokhuis opnieuw zijn voornemen om lachgas te verbieden. Hij wil lachgas nog altijd op Lijst II van de Opiumwet zetten, maar dit keer heeft hij wat kanttekeningen bij het verbod geplaatst. In het nieuwe wetsvoorstel blijft lachgas voor ‘eigenlijke toepassingen’ toegestaan. Dan gaat het bijvoorbeeld om bakkers die lachgas gebruiken om slagroomtaarten te maken. Maar ‘oneigenlijke toepassingen’, zoals jongeren die een leuke avond willen hebben, dat wordt ten strengste verboden. Het aangepaste verbod zou op 1 januari 2021 ingaan, kopten verschillende kranten. De staatssecretaris zei daarbij dat “voor eens en altijd duidelijk moet zijn dat dit een erg schadelijke stof is, die niet voor recreatief gebruik is.”

Het klopt natuurlijk dat het gebruik van lachgasballonnen niet helemaal zonder risico is. Maar uit een eerder onderzoek van het RIVM bleek dat de gevaren van lachgas meevielen zolang mensen het veilig, en niet te veel gebruiken. “Bij doorsnee recreatief gebruik van lachgas, met minder dan 10 lachgasballonnen per gebeurtenis, maandelijks of minder, worden geen gezondheidseffecten verwacht”, schreven de onderzoekers. Dat zou ook blijken uit de enorme hoeveelheid wetenschappelijk bewijs over medische toepassingen van lachgas. Als lachgas wordt gemengd met wat zuurstof dan blijkt het veilig genoeg om te gebruiken tijdens allerlei medische procedures, zoals de bevalling van zwangere vrouwen of het behandelen van mensen die last hebben van prikangst. Die zuurstof krijg je bij recreatief gebruik binnen doordat je adempauzes neemt tijdens het inhaleren van het gas uit de ballon.

In de media blijven echter verhalen verschijnen over verlammingsverschijnselen en mensen die hun benen bevriezen omdat ze lachgastanks tussen hun benen klemmen. De staatssecretaris vindt daarom dat het RIVM opnieuw een risicobeoordeling moet doen. In dat nieuwe rapport van december 2019 staat ineens dat een veilige bovengrens voor lachgas ‘niet bekend’ is. Sommige gebruikers krijgen ook last van tintelingen in de vingers na enkele ballonnen, aldus de onderzoekers. Dat nieuwe onderzoek is voor de staatssecretaris reden om gelijk te pleiten voor een verbod.

Maar na de jaarwisseling blijkt de Tweede Kamer het aangepaste wetsvoorstel nog niet eens te hebben ontvangen. Volgens een woordvoerder van het ministerie van Volksgezondheid heeft het voorstel ‘wat vertraging opgelopen.’ Ambtenaren zijn nog bezig om reacties op het wetsvoorstel te verwerken. Daarmee kiest de staatssecretaris dit keer voor een uitvoerigere aanpak dan gebruikelijk. Normaal gesproken hoeft een staatssecretaris slechts één papiertje in te dienen: een Algemene Maatregel van Bestuur. Met zo’n AMvB kan hij zelfstandig besluiten om een drug voor eens en voor altijd tot de Opiumlijst te verbannen. Doorgaans doen beleidsmakers zoiets nadat nieuwsmedia een reeks bangmaakverhalen hebben gepubliceerd over hoe de jeugd kapotgaat aan het nieuwe middel.

Wat dat betreft verliep het voorgenomen verbod op lachgas precies volgens schema. Nieuwsmedia focusten de afgelopen jaren flink op heftige incidenten waarover nog maar weinig bekend was. Zo werd breed uitgemeten dat vijf jongeren in het Belgische Kortessem om het leven waren gekomen toen de bestuurder van hun auto frontaal een leegstaand café binnenreed. De oorzaak van de ramp was nog onbekend. Maar de politie had wel alvast bekendgemaakt dat er een aantal lachgaspatronen in het voertuig waren aangetroffen.  

De politie moest vervolgens flink in de archieven graven om te achterhalen hoeveel verkeersincidenten met lachgas er in Nederland zijn geweest. De NOS had die gegevens opgevraagd in samenwerking met TeamAlert. Uiteindelijk werd in 1000 processen-verbaal het woord ‘lachgas’ aangetroffen. Net als bij het incident in Kortessem was alleen niet duidelijk of lachgas ook echt een rol speelde bij de delicten. Meestal had een agent alleen gezien dat er een ballon in de auto lag. Voor de zekerheid werd het toch maar gepubliceerd.

Hoe vaak lachgasgebruik daadwerkelijk tot verkeersongevallen leidt is eigenlijk niet bekend, geeft woordvoerder Tom Plaum van TeamAlert toe. Maar hij benadrukt dat je echt niet meer in staat bent om een voertuig te besturen terwijl je aan een ballon zit te lurken. “Lachgas geeft een enorme roes, waardoor je even helemaal van de wereld bent. Als je moet reageren op een verkeerssituatie dan lukt dat niet meer.”

Omdat lachgas gevaarlijke verkeerssituaties veroorzaakt is het nu al verboden om een ballonnetje achter het stuur te doen. Toch pleit de politietop voor een algeheel lachgasverbod. Al jaren tweeten wijkagenten over allerlei rondslingerende lachgasballonnen en patronen. Ook werd er hier en daar een verzonnen spookverhaal gedeeld over een jongen die ‘mentale retardatie’ zou hebben opgelopen door lachgasgebruik, wat een scheldwoord is voor een chronische ontwikkelingsstoornis. Maar al die politieberichten hadden nog niet tot een verbod geleid. Dat vonden veel agenten lastig, omdat ze zonder totaalverbod niet gemakkelijk kunnen optreden tegen gebruik van lachgas.

Om de politie wat tegemoet te komen zijn inmiddels zo’n 90 gemeenten zelfstandig aan de slag gegaan met een lachgasverbod. Via de Algemene Plaatselijke Verordening (APV) kan de gemeente regels opstellen voor gebruik van lachgas in de openbare ruimte. De burgemeester van Arnhem was een van de eersten die zo’n verbod doorvoerde. Lachgas mag daar niet meer op straat worden gebruikt. Tijdens evenementen mogen geen ballonnetjes worden verkocht en ook bij andere horecagelegenheden geldt een totaalverbod op recreatief gebruik. 

“Ik zou blijer zijn als er wordt gekozen voor reguleren”, zegt Leon Riemers de voorzitter van Branchevereniging Verantwoordelijke Lachgas Leveranciers. “Als je 10 ballonnen koopt in de horeca dan ben je al een flink bedrag kwijt. Dus daar blijft het dan ook bij.” Volgens hem zijn cafés, bars en festivals juist goed in staat om voorlichting te bieden en het gebruik te beperken. “Die mensen hebben allemaal een Sociale Hygiëne-diploma gehaald. Ze zijn ook verplicht om aan dronken consumenten geen alcohol meer te schenken”. 

De markt voor levering van lachgas is nu ‘verziekt’, vindt Riemers, omdat beleidsmakers weigeren constructief om te gaan met de behoefte van jongeren. “Het is allemaal een beetje uit de hand gelopen.” Op dit moment is lachgas vrij verkrijgbaar. Grote tanks met lachgas worden vaak thuis geleverd door ‘cowboys’ die weinig oog hebben voor voorlichting. Bovendien is het rondrijden van zulke persluchtflessen gevaarlijk omdat ze kunnen ontploffen bij een ongeval. Riemers vindt daarom dat leveranciers een keurmerk moeten behalen en zich aan een gedragscode moeten houden. Bedrijven zouden alleen lachgas aan consumenten mogen verkopen als ze maatregelen nemen op het gebied van voorlichting en preventie.

“Ik denk dat het goed is als we de grote tanks op een bepaalde manier gaan reguleren”, vindt Floor van Bakkum, de teammanager Preventie bij Jellinek. “Die tanks zetten wel echt aan tot meer gebruik.” Dat blijkt ook uit het onlangs uitgebrachte onderzoek Als De Tank Je Beste Vriend Wordt van Jellinek en de Hogeschool Amsterdam. Een van de deelnemers van dat onderzoek noemt het gedoe met slagroompatronen ‘vermoeiend’. Maar dankzij een persluchtfles kun je zonder al te veel problemen de ene na de andere ballon vullen. 

Als het wetsvoorstel wordt aangenomen dan mag je als consument straks geen lachgastanks meer hebben. In de winkel kan je nog wel slagroompatronen krijgen, maar dan moet je eerst aannemelijk maken dat je er écht slagroom mee gaat kloppen. De staatssecretaris wil natuurlijk voorkomen dat je een halve minuut gaat giechelen van een ballonnetje.